Ślubuję uroczyście, że przy wykonywaniu powierzonych mi obowiązków Rzecznika Praw Dziecka dochowam wierności Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, będę strzec praw dziecka, kierując się przepisami prawa, dobrem dziecka i dobrem rodziny. Ślubuję, że powierzone mi obowiązki będę wypełniać bezstronnie, z najwyższą sumiennością i starannością, że będę strzec godności powierzonego mi stanowiska oraz dochowam tajemnicy państwowej i służbowej.” (Dz. U. Nr 6, poz. 69 art.5)
Działalność Rzecznika Praw Dziecka
Rzecznik Praw Dziecka rozpoczyna działalność od przytoczonego wyżej ślubowania. Dawnej rzecznikiem nazywany był obrońca sądowy prowadzący proces w imieniu klienta i broniący jego praw. Pierwszą instytucją powołaną do ochrony praw dziecka był norweski ombudsman w 1981 roku. Stanowisko to zostało powołane w Polsce 6 stycznia 2000 roku i tylko w Polsce funkcja ta z formalnego punktu widzenia umocowana jest w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Rzecznika powołuje sejm, za zgodą senatu na pięcioletnią kadencję. Instytucja Rzecznika Praw Dziecka nie ma zbyt szczęśliwej historii w naszym państwie. W czerwcu 2000 roku, jako pierwszy, został powołany na to stanowisko dr Marek Piechowiak, który po niespełna czterech miesiącach złożył rezygnację. Nowym Rzecznikiem został w lutym 2001 sędzia Paweł Jaros i funkcję tę sprawuje po dzień dzisiejszy. Powstanie odrębnej instytucji obok Rzecznika Praw Obywatelskich chroniącej odrębne prawa dzieci spotkało się z wielką krytyka i licznymi sprzeciwami. Krytycy owego pomysłu zarzucali pomysłodawcom tworzenie zbędnych miejsc pracy, „utworzenie obok istniejącego Rzecznika Praw Obywatelskich (broniącego również prawa dziecka) nowej instytucji zawiera niedobrą sugestię, że dziecko nie jest obywatelem” (Andrzejewski M. 2000,s.28).
Kierunek działań Rzecznika Praw Dziecka wyznacza w szczególności Art.3.1 i 3,2 Dz. U. Nr 6, poz.69, w myśl którego „Rzecznik […] podejmuje działania mające na celu zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowości”. Wszelkie działania, które podejmuje rzecznik są wynikiem jego inicjatywy, zwłaszcza te, które wskazują na naruszenie praw i dobra dziecka. Rzecznik może w takich przypadkach zwrócić się do: organizacji władzy publicznej, ministerstw, rządu, parlamentu, a także do organizacji pozarządowych o podjęcie odpowiednich działań. Może również zwracać się do władz o podjęcie inicjatywy ustawodawczej. Rzecznik Praw Dziecka w przeciwieństwie do Rzecznika Praw Obywatelskich nie posiada kompetencji zaskarżania wyroków sądowych oraz występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego.
Działania Rzecznika Praw Dziecka skierowane są w szczególności na prawa dziecka do:
- życia i ochrony zdrowia,
- wychowania w rodzinie,
- godziwych warunków socjalnych,
- nauki.
Egzekwowanie wyżej wymienionych praw łączy się z przestrzeganiem kilku nadrzędnych zasad, do których zaliczyć możemy:
- zasadę dobra dziecka,
- zasadę równości,
- zasadę poszanowania prawa i obowiązków rodziców w zakresie troski o rozwój i wychowanie dziecka.
Rzecznik przedstawia corocznie Sejmowi i Senatowi informację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka. Informacja ta podawana jest do wiadomości publicznej.
„Czy można zadeklarować miłość?” pyta Jolanta Makowska w artykule zamieszczonym w Problemach Opiekuńczo Wychowawczych (Makowska J. 1994, s.28) przed powołaniem stanowiska Rzecznika Praw Dziecka. Odpowiedz jest oczywista: nie. Przynajmniej nie wystarczająca w konfrontacji z tak bogatym dorobkiem wychowawczym, naukowym i etycznym, który pozostawił po sobie Janusz Korczak.